Öğrenme Stilleri

DERLEYEN: Ahmet USTA

Bir ülkenin sahip olduğu doğal kaynakların en değerlisi "insan"dır. Bu kaynağın ülkenin ihtiyacı yönünde geliştirilmesi ve değerlendirilmesi, o ülkenin kalkınma ve uygarlaşma yolundaki amaçlarını daha hızlı gerçekleştirmesini sağlayacaktır. İnsanın istenilen niteliklerde yetiştirilebilmesi ise ancak eğitim yoluyla gerçekleştirilebilir. Eğitim bireyin tüm yaşam› boyunca devam eden bir süreçtir. (4)

Bireyler her açıdan farklılık gösterdikleri gibi öğrenmeleri bakımından da farklılık göstermektedir. Bireysel öğrenme farklılıkları kapsamında bireyin öğrenme stilleri öğretme-öğrenme sürecindeki en önemli faktörlerden biridir. Bu nedenle eğitimcilerin, öğrencilerin öğrenme farklılıklarının ve buna bağlı olarak öğrencilerin tercih ettikleri eğitim ortamlarının farkında olmaları ve eğitim ortamlarının düzenlenmesinde bu farklılıkları göz önünde bulundurmaları gerekmektedir. (4)

İnsanlar öğrenme yetenekleri açısından benzerlikler taşısa da öğrenme tarzları farklıdır. Herkes öğrenebilir ama herkes aynı şekilde öğrenemez. Kişiler arası bu farklılıkların olması herkese uyan bir öğrenme stilinin olmamasından kaynaklanır. Bu farklılıklar dikkate alınmadan planlanan eğitim faaliyetlerinden bütün öğrenciler eşit şekilde faydalanamaz. Öğrencilerin hangi öğrenme stillerine sahip olduğunun bilinmesi eğitimde uygun yöntem, strateji, teknik ve materyal seçimine yardımcı olur. (1)

Öğrenme stili kavramı ilk defa 1960 yılında Rita Dunn tarafından ortaya atılmıştır. O yıllardan beri de üzerinde sürekli çalışılmış ve çeşitli araştırmalar gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmaların amacı, stil kavramını merkeze alarak insanların birbirinden farklı biçimde bilgiyi aldıkları, işledikleri, depoladıklarını, geri getirdiklerini ve öğrendiklerini ortaya koymaktır. Bu konu 1960'lardan çok sonraları okullara girmiş ve uygulama alanı bulmuştur. (2)

Öğrencilerin öğrenme stil ve stratejilerini bilmesi, öğrenme güçlüklerini yenme ve bağımsız öğrenme becerilerini desteklemesi açısından önemlidir. Çünkü kendi öğrenme stilinin farkında olan öğrenci öğrenmek için neye ihtiyacı olduğunu, öğrenmek için nasıl bir yol izlemesi gerektiğini bilir. Birey kendi öğrenme stilini bildiğinde daha kolay ve çabuk öğrenebilir; karşılaştığı problemlerde daha hızlı çözüm üretebilir; kendine güven duygusu artar, kaygı düzeyi azalır; derslere ve okula karşı olumlu tutum geliştirebilir. (1)

Kolb'un Öğrenme Stili Modeli, onun yaşantısal öğrenme kuramına dayanmaktadır. Kolb'un Öğrenme Stili Modeli somut yaşantı, soyut kavramsallaştırma, aktif yaşantı ve yansıtıcı gözlem olmak üzere dört öğrenme boyutunu içermektedir. Bu dört öğrenme boyutunun bileşenleri öğrenme stillerini belirlemektedir. (1)

McCarthy öğrenme stillerini dört gruba ayırmaktadır. Bunlar; buluşçu, analitik, sağduyulu ve dinamik öğrenenlerdir. (1)

Psikolojik tipler kuramına göre; Jung, temelde iki insan tipi üzerinde durmuştur: Dışadönük ve içedönük. İnsanları algılama sürecindeki eğilimlerine göre de ikiye ayırmıştır: Algısallar ve sezgiseller. Karar verme ve değerlendirme süreçlerindeki eğilimlerine göre de ikiye aymıştır; düşünürler ve hissedenler. (1)

Myers-Briggs'e göre öğrencilerin öğrenme tipleri şöyle sınıflandırılmaktadır; Dışadönükler-içedönükler, Duygusallar-sezgiseller, Düşünürler-hisliler, Yargılayıcılar-algılayıcılar. (1)

Gregorc Öğrenme Stili Modeli'nde; Somut Ardışık, Soyut Ardışık, Somut Random, Soyut Random öğrenme stilleri olmak üzere toplam dört öğrenme stili bulunmaktadır. (1)

Honey ve Mumford'ın öğrenme stili modeline göre öğrenme stillerini, öğrenenlerin yaptıkları tercihe göre dört aşamada açıklamışlardır; eylemciler, kuramcılar, faydacılar/pragmatistler, yansıtıcılar. (1)

Görsel, işitsel, kinestetik/devinimsel öğrenme stilleri

Eğitim literatüründe her ne kadar öğrenme stilleri farklı şekillerde sınıflandırılsa da bunları üç ana grupta toplamak mümkündür.

Görsel Öğrenme Stili Görsel öğrenme stilini kullanan bireyler bilginin görsel veya sunulduğunda daha iyi öğrenirler. Bu tarz öğrenenler için görsel resim, bülten tahtası, fotoğraflar, bilgisayar ve projeksiyon gibi teknolojik cihazlar en iyi uyarıcılardır. Görselciler, daha çok yazılı tip ödevleri tercih etmektedirler

İşitsel Öğrenme Stili İşitme yoluyla öğrenenler, bilgi sözel olarak sunulduğunda daha iyi öğrenirler. Kendi kendine konuşma ve diğerlerini dinleme yoluyla bilgiyi daha çabuk özümserler. Sınıfta dersi dinleme ve tartışmalara katılarak öğrenmeyi tercih ederler.

İşitsel Öğrenme Stili İşitme yoluyla öğrenenler, bilgi sözel olarak sunulduğunda daha iyi öğrenirler. Kendi kendine konuşma ve diğerlerini dinleme yoluyla bilgiyi daha çabuk özümserler. Sınıfta dersi dinleme ve tartışmalara katılarak öğrenmeyi tercih ederler.

Kinestetik/Devinimsel Öğrenme Stili Kinestetik/devinimsel öğrenenler daha çok dokunarak ve dokunduklarını hissederek öğrenmeyi tercih ederler. Sınıf içi uygulamalarda öğrencilerin dokunabilecekleri somut araçları ve üç boyutlu öğretim materyallerini kullanmaları önemli görülmektedir. Öğrencilerden üç boyutlu öğretim materyallerini kullanarak plan hazırlamaları, gösteri yapmaları, deney hazırlamaları, rapor yazmaları ve değerlendirme yapmaları istenir.

Öğrenme stilleri Öğrenme sürecinde başarıya etki eden önemli bireysel farklılıklardan biridir. Senemoğlu (2013) öğrenme stillerinin öğrenme stratejileri gibi öğrencilerin kendi kendilerine öğrenmelerini sağlayan işlemler olduğunu ve bu işlemleri bilen öğrencilerin stratejik ve bağımsız öğrenenler olduklarını söylemektedir. Gerek öğrenme stilleri gerekse öğrenme stratejileri kavramı bireyin öğrenme sürecinde hangi yollarla bilgiyi aldığına, işlediğine ve hatırladığına dikkat çekmektedir. Birey kendi öğrenme stilini bildiğinde daha kolay ve çabuk öğrenebilir; karşılaştığı problemlerde daha hızlı çözüm üretebilir; kendine güven duygusu artar, kaygı düzeyi azalır; derslere ve okula karşı olumlu tutum geliştirebilir. (1)

Öğrenme stili modellerinin ortaya çıkmasında ve sınıflandırılmasında bireyin bilgiyi alması, işlemesi, doğuştan getirdiği özellikleri, yetenekleri, çalışma koşulları gibi çok çeşitli değişkenler göz önüne alınmaktadır. Öğrenme stillerinin tanımlarında geçen farklı boyutlar şu şekilde sınıflandırılabilir:

• Bilişsel Boyut: Bilgiyi alma, işleme, depolama, kodlama ve kodları çözme biçimiyle ilgili olan öğrenme stili modelleri bütünsel-analitik modeller olarak anılmaktadır.

• Duyuşsal Boyut: Güdü, dikkat, denetim odağı, ilgiler, risk almaya isteklilik, sebat, sorumluluk ve sosyal hayattan zevk alma gibi alanlarla ilgili bireysel özellikler ve heyecana dayalı özelliklerle ilgili olan öğrenme özelliklerini içerir.

• Fizyolojik Boyut: Duyusal algı (görsel, işitsel, kinestetik, dokunma ve tat alma), çevresel özellikler (gürültü düzeyi, ısı, ışık ve oda düzeni), çalışma sırasında yiyecek ihtiyacı ve gün içinde en iyi öğrenmenin sağlanacağı 8 zaman aralığını vurgulayan öğrenme stili modelleridir. (2)

Öğrenme stratejileri hakkında farklı sınıflamalar yapılmıştır. Aşağıda bazı sınıflamalara yer verilmiştir.

Baron (1978), öğrenme stratejilerini üç grupta toplamıştır. Bunlar:

· İlişkili Araştırma Stratejileri: Eski bilgileri referans olarak yeni bir problemi tanımlamayı amaçlayan eylemlerdir.

· Uyarıcı Analiz Stratejileri: Bir ödevi, çalışmayı vb. analiz ederek onu ilişkili parçalara ayırmayı amaçlayan eylemler.

· Kontrol Stratejileri: Uygun bir cevap bulmak için bir ödev, çalışma, konu vs için verilen cevapları kontrol edip değerlendirmeyi amaçlayan eylemler. Kirby (1984) ise öğrenme stratejileri ikiye ayırmıştır:

· Mikro Stratejiler: Bu stratejiler belli bir eyleme özgüdür. Belli bir bilgiyle ya da yetenekle ilişkilidir. Doğrudan öğretime yatkındır.

· Makro Stratejiler: Daha genel özelliklere sahiptir ve geniş bir alana yayılma eğilimi vardır. Duygusal ve motivasyonel faktörlerle ilişkilidir. Stil, zeka gibi bireysel farklılıklardan daha kolay etkilenir ve doğrudan öğretmeye daha az yatkındır. Sınıflamalarında stratejilerin genel ve öğretilebilirliğini temele alan Nisbett ve Shucksmith (1986) öğrenme stratejilerini üç grupta açıklamaktadır:

· Merkezi Stratejiler: Bu stratejiler tutum ve öğrenme güdüsüyle ilişkilidir. Öğrencinin öğrenme yaklaşımını ve stilini kapsar.

· Makro Stratejiler: Biliş bilgisiyle ilişkilidir ve yürütücü biliş stratejileridir. Yaşla ve deyimler artar ve öğretilmesi zor olan stratejilerdir.

· Mikro Stratejiler: Kolay öğretilebilen stratejilerdir. Öğrenme içeriği ve problem çözmeye yönelik kullandığı stratejilerdir.

Öğrenme stratejileri konusunda kapsamlı bir sınıflama yapan Weinstein ve Mayer (1986) öğrenme stratejilerini sekiz ana başlıkta ele almıştır:

· Temel Yineleme Stratejileri: Öğrencilerin sunulan bilgiyi ezberleyecek şekilde tekrarlamasını kapsayan stratejilerdir.

· Karmaşık Yineleme Stratejileri: Öğrencinin bilgiyi tekrar etme, kopyalama, önemli yerleri not etme veya altını çizme gibi stratejilerdir. Bu stratejilerin verilen bilgideki önemli yerlere dikkat çekme ve bilgiyi kısa süreli belleğe aktarma amacı vardır.

· Temel Anlamlandırma Stratejileri: İki veya daha fazla bilgi arasında ilişki kurmayı sağlar.

· Karmaşık Anlamlandırma Stratejileri: Yeni bilgiler ile eski bilgiler arasında ilişki kurmayı sağlar. Uzun süreli bellekteki eski bilgiler yeniden kısa süreli belleğe getirilir ve yeni bilgilerle ilişkilendirilir.

· Temel Örgütleme Stratejileri: Bilgileri yeniden yapılandırılıp düzenlenmesi sonucu anlamlandırmayı kolaylaştırmayı sağlar.

· Karmaşık Örgütleme Stratejileri: Uzun süreli belleğe aktarılacak bilgileri seçmek ve bilgiler arasında ilişkiler kurmayı sağlar. Bir parçayı okurken parçanın ana düşüncesini bulmak için kullanılan özetleme ve örgütleme stratejileri örnek verilebilir.

· Anlamayı İzleme Stratejileri: Öğrencinin öğrenirken amaçlar koyması, bu amaçlara ulaşıp ulaşamadığına karar vermesi ve hangi stratejilerden yararlanacağına karar vermesinde kullandığı stratejilerdir.

· Duyuşsal Stratejiler: Öğrencilerin kendilerine uygun bir öğrenme ortamı düzenlenmesini içerir. Ayrıca öğrencilerin güdüsel ve duyuşsal özellikleri üzerinde de etkilidir.

Pressley ve Harris (1990), daha özel davranışları ifade eden altı öğrenme stratejisi belirlemişlerdir. Bu stratejiler, özetleme, imgeleme, hikâye-gramer çözümlemesi, soru oluşturma, soru-cevap ve önceki bilgileri harekete geçirmedir.

Pintrich ve arkadaşları öğrenme stratejilerini üç ana başlıkta toplamışlardır (Büyüköztürk ve diğerleri, 2004; Aktan, 2012). Bunlar: ·

 Bilişsel Stratejiler: Bu stratejiler, yineleme stratejileri, açımlama stratejileri, düzenleme stratejileri ve eleştirel düşünme stratejileri olarak dört grupta toplanmıştır.

Yineleme stratejileri, olduğu gibi hatırlanması istenen bilgilerin öğrenilmesinde kullanılır.

Açımlama stratejileri, yeni bilgilerle eski bilgileri bütünleştirerek uzun süreli belleğe kodlamada öğrencilerin kullandığı stratejilerdir.

Düzenleme stratejileri, uygun bilgiyi seçme ve öğrenilecek bilgiyi bilgiler arası bağlantılar kurarak yapılandırmak için kullanılır.

Eleştirel düşünme stratejileri ise önceki bilgileri yeni durumlara uygulamada problem çözme ve eleştirel değerlendirmeler yapmak için kullanılır.

· Metabilişsel Stratejiler: Bu stratejiler, planlama, izleme ve düzenleme olmak üzere üç maddede incelenmiştir. Planlama, hedef belirleme, görev analizi yapma gibi stratejileri içine alır. İzleme, okurken dikkatini sürdürme ve kendi kendine sorular sorup kendini test etme gibi stratejileri içine alır. Düzenleme, performansı geliştirmede davranışı kontrol etmeyi sağlar.

· Kaynak Yönetimi: Bu stratejiler zaman ve çalışma ortamı yönetimi, emek yönetimi, akran işbirliği yönetimi, yardım isteme olmak üzere dört başlıkta toplanmıştır.

Zaman ve çalışma ortamı yönetimi, zamandan en verimli şekilde yararlanma ve çalışma ortamını yönetmeyi kolaylaştıran stratejileri içerir.

Emek yönetimi, öğrencinin öğrenme stratejilerini kullanmaya devam etmesi ve zor görev ve konularda dahi çalışmaya devam etmesini kolaylaştıran stratejileri içerir.

Akran işbirliği yönetimi, işbirliği içinde öğrenmeyi kolaylaştırır.

Yardım isteme, öğrenciye gerektiğinde yardım isteme gerekliliğini kazandırmayı sağlar.

Senemoğlu (2012), öğrenme stratejilerini altı grupta açıklamıştır:

· Dikkat Stratejileri

· Kısa Süreli Bellekte Depolamayı Artıran Stratejiler

· Anlamlandırmayı (Kodlamayı) Güçlendiren Stratejiler

· Geri Getirmeyi (Hatırlamayı) Artıran Stratejiler

· Güdülemeyi Artıran Stratejiler

· Yürütücü Biliş Stratejileri (3)

Öğrencilerin öğrenmede karşılaştıkları problemlerin çözümü, eğitim ortamlarının birbirini destekler nitelikte kullanılmasıyla, kitle iletişim araçlarının alışılmışın dışında kullanılmasıyla, öğrenme sürecinin ilgi ve dikkat çekici hale getirilmesiyle, danışmanlık hizmetlerinin arttırılmasıyla, eğitim ortamlarının öğrencilerin öğrenme stillerine uygun ve tercihleri yönünde düzenlenmesiyle sağlanabilir. Bu amaçla öğrencilerin öğrenme stilleri belirlenerek uygun öğrenme ortamlarının oluşturulması sağlanmalıdır.

KAYNAKÇA:

1)      Öğrenme Stilleri Modellerinin İncelenmesi, Ayşe BAYIRLI, Meliha Aslam ORKUN, Sibel BAYIRLI, ULUSLARARASI EĞİTİM BİLİMLERİ DERGİSİ, MM-IJES (2019) 3 (1): 71-83

2)      Adudspace.adu.edu.tr:8080/jspui/bitstream/11607/944/3/FBY_GAMZE_ISIK_TEZ.pdf, İLKÖĞRETİM 6., 7. ve 8. SINIF ÖĞRENCİLERİNİN ÖĞRENME STİLLERİ İLE ÖĞRENCİLERİN SORGULAYICI ÖĞRENME BECERİLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN BELİRLENMESİ, Gamze IŞIK, 2011, Adnan Menderes Üniversitesi

3)      dspace.balikesir.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12462/2862/Neriman_Ataseven.pdf?sequence=1&isAllowed=y, EĞİTİM FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNİN ÖĞRENME STİLLERİ VE ÖĞRENME STRATEJİLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ, Neriman ATASEVEN, Balıkesir Üniversitesi, 2014

4)      efdergi.hacettepe.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/859-published.pdf, UZAKTAN EĞİTİM ORTAMLARININ SEÇİMİNDE ÖĞRENCİLERİN ÖĞRENME STİLLERİNİN ÖNEMİ, Gülay EKİCİ, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 24 : 48-55 [2003